Өвөрхангай аймаг өвгөд, буурлуудынхаа бүтээсэн буурал түүхийн буйран дээр өдгөөгөөс 93 жилийн өмнө тулгын чулуугаа тулж, гал голомтоо бадраасан арвин их түүхэн замналтай  билээ.

         БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэргүүлэгчдийн шийдвэрээр 1931 оны 2 дугаар сарын 18-ны өдөр “Түйн голын Цагаан эрэг” хэмээх газарт  одоогийн Өвөрхангай, Баянхонгор аймгийн нутаг дэвсгэрийг хамарсан 31 сумтай байхаар төвлөрүүлж, Өвөрхангай аймгийг шинээр байгуулж байсан түүхтэй.

1934 онд Өвөрхангай аймгийн төв бууриа сэлгэж одоогийн Арвайхээр хотод шилжин төвлөрч, Баянхонгор аймгийн зарим сумдыг Архангай, Завхан аймгуудад шилжүүлэн, Архангай аймгаас Өвөрхангай аймгийн Хархорин, Хужирт, Бат-Өлзий, Бүрд, Баян-Өндөр, Төв аймгийн Эрдэнэ-Сант сумдыг нэгтгэн, шинэчлэн зохион байгуулж байжээ.

 Хожим нь зарим сумдыг шинээр байгуулж, заримыг нь татан буулгаж, нэгтгэснээр өдгөө Өвөрхангай аймаг засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хувьд 19 сумтайгаар тогтворжин хөгжсөн.

Өвөрхангай аймаг 93 жилийн түүхийн хугацаанд хөгжлийн шат ахин дэвшиж, оноо алдаа, ололт амжилтын хуудсыг түмэн олноороо хамтран бүтээж ирсэн билээ. Хөгжлийн үе шат бүр тус тусын онцлогтой байлаа.

1931-1940 онд Засаг захиргааны нэгжийг эмхлэн байгуулж, бэхжүүлэх, хувьсгалын ирээдүйн зорилт, шинэ эргэлтийн бодлогыг ард түмэнд ойлгуулах, хөдөлмөрчдийг бичиг үсэгт сургах, сургууль, бүлгэм дугуйлан байгуулах, хүн, малын эрүүл мэндэд анхаарах, хуулийн байгууллагуудын хүчийг бэхжүүлэх, гар үйлдвэрийг дэмжих зэрэг асуудалд гол анхаарлаа хандуулж байсан байна.

Аймгийн ардын боловсролын байгууллага 1931 онд “Соёл боловсролын хэлтэс” нэртэйгээр байгуулагдаж, тус онд 150 сурагч, 7 багштай 3 бага сургууль үйл ажиллагаагаа эхлүүлж байжээ. Эрүүлийг хамгаалах ажил урагштай явагдаж, 1933 онд Арвайхээрт 20 ортой больниц байгуулагдсанаар хүн ард анагаах ухаанаар эмчлүүлэн эрүүлжих боломжтой болж “Эрүүлийг хамгаалах хэлтэс” анх байгуулагдаж байсан түүхтэй.

 Арвайхээр, Уянга, Хужирт зэрэг сумдад гар үйлдвэрийн артелиуд байгуулагдан аймгийн үйлдвэрийн хоршооны эхлэл суурь тавигдаж, улмаар Уянга хийцийн эрээн гэр, Хужиртын уран сийлбэр улс даяар алдаршсныг энэхүү он цагийн түүх гэрчилж байна.

1940-1950 онд  Аймагт хүн, мал эмнэлгийн салбар нэгжүүд байгуулагдаж, холбоо харилцаа, сонин, хэвлэлийн газар, худалдааны хоршоодын ажил жигдэрч эхэллээ.

Энэ үед дэлхийн II дайны хүнд жилүүд тохиолдож, Өвөрхангайн ард түмэн 236.0 мянган төгрөгийн эд зүйлс, 15290 агт морьдыг фронтод бэлэглэж, олон зуун баатарлаг хөвгүүд амь насаа үл хайрлан тулалдаж, эх орныхоо тусгаар тогтнолын төлөөх ариун үйлсэд үнэлж баршгүй их гавьяа байгуулсан юм.

Дайны хүнд үед нийт ард түмнийхээ нэгэн адил Өвөрхангайчууд өргөн хэрэглээний бараа, материалын хомсдолоос болж дутагдах гачигдах зүйл их байсан ч амрах завгүй хөдөлмөрлөснөөр хүнд үеийг баатарлагаар даван туулж, шударга тэмцлийн ялалтад хувь нэмрээ оруулан энх цагтай золгосон билээ.     

1950-1960 онд Соёл, гэгээрэл, эрүүлийг хамгаалах ажлыг улам бүр өргөжүүлэх, тээвэр, холбоог ихэд хөгжүүлэх, хөдөлмөрчдийн амьдрал, улс төрийн ухамсарыг тал бүрээр дээшлүүлэх, малчдад хөдөө аж ахуйн хоршооллын хэлбэрийг зөв зүйтэй ойлгуулахад амжилт, ололт гаргасан онцгой цаг үе байлаа.

 Энэ хугацаанд Өвөрхангай аймгийн түүхэнд нэгдэлжих хөдөлгөөн эрчимтэй өрнөж, улсдаа нэгдэлжих хөдөлгөөнийг хошуучилж, Атрын анхдугаар аяны хүрээнд Хархорины сангийн аж ахуй байгуулагдан, улсын тэргүүний аж ахуйн эгнээнд хүрлээ. Түүний араас хөдөө аж ахуйн олон нэгдлүүд газар тариалан эрхэлж, үр тариа, малын тэжээл тариалж эхэлсэн юм.   

Социалист бүтээн байгуулалтын он жилүүдэд Өвөрхангай аймагт үйлдвэр аж ахуй, соёл, боловсрол, эрүүлийг хамгаалах байгууллагын хүчин чадал өсч, материаллаг бааз бэхжиж, үйлчлэх хүрээ өргөжсөөр мэргэжилтэй боловсон хүчнээр хангагдсан шинэ соёл иргэншлийн томоохон аймаг болох үндэс суурь тавигдсан түүхтэй.  

1960-1990 онд Баянтээгийн нүүрсний уурхай, аймгийн Хүнсний үйлдвэр, Холбооны газар, Барилгын материалын үйлдвэрүүд, Хужиртын рашаан сувилал, Хархорины гурил тэжээлийн үйлдвэр зэрэг олон арван үйлдвэр, аж ахуйн газар хоршоолол, үйлчилгээний байгууллагууд ажил үйлс, амжилт бүтээлээрээ улсдаа хошуучилж байв.

         Өвөрхангай аймаг нь Архангай, Баянхонгор аймгийг нүүрсээр, Архангай, Баянхонгор, Дундговь, Өмнөговь зэрэг аймгийг гурил, тэжээл, спирт, барилгын тоосго, хүрмэн блок, төмөр бетон хийц, модон материал зэргээр хангаж байсан.

         Тухайн үед Хархорин суманд дулааны цахилгаан станц, монголын анхны усан цахилгаан станц ажиллаж байсан бөгөөд 1980-аад оны дундаас Хархорин, Хужирт, Арвайхээр сумд төвийн эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон нь аймгийн аж үйлдвэрийн хөгжил, ард иргэдийн амьдрал, соёлжилтод томоохон түлхэц болсон юм.

Өвөрхангай аймаг нь социализмын эхэн үед улс даяар өрнөсөн нэгдэлжих хөдөлгөөн, соёлын довтолгоон, атрын аянг манлайлан IY, Y, YI, YII таван жилийн төлөвлөгөөт зорилтуудыг амжилттай биелүүлж, МАХН-ын Төв Хороо, Сайд нарын Зөвлөл, олон нийтийн байгууллагуудын шагнал урамшууллыг удаа дараа авч, олон зуун улсын аварга малчид, хөдөлмөрийн баатар, гавъяатууд, хөдөлмөр, соёлын сайчуудыг төрүүлсэн билээ.

         Өвөрхангайчууд улс орны хэмжээнд төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжих хүндрэл бэрхшээлтэй он цагийг туулж, шинэ нийгэмд дасан зохицох өөрчлөлт, шинэчлэлийн зорилтыг амжилттай хэрэгжүүлсэн юм.

       Төрийн байгууллагууд ардчилсан шинэчлэлийг шуурхай хийж, аймаг, сум, багийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, иргэдийн Нийтийн Хурлуудыг ардчилсан сонгуулиар сонгон байгуулж, нутгийн захиргааны байгууллагуудаа эмхлэн төлөвшүүлж, иргэдийнхээ эрх, эрх чөлөөг дээдлэн ажиллаж ирлээ.  

          Зах зээлийн шинэ тогтолцоонд шилжих ажлаа “Өвөрхангайг Өвөрхангайчууд өөд татна” гэсэн уриан дор эхлүүлж, өмч хувьчлалыг явуулж, хувийн хэвшлийг хөхүүлэн дэмжиж, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, иргэдийнхээ амьдрал ахуйг өөд татах, боловсрол, соёл, эрүүл мэндийн үйлчилгээг дээшлүүлэхийн төлөө шамдан ажиллаж ирсэн.